नोर्देन रुम्बा सम्झँदै लोमजेल

काठमाडौ, वैशाख २२ -

Chandan Lomjel

'यो मन नै जलिसकेपछि
मलाई आगो के धुँवा के

विश्वास नै चुँडिसकेपछि
मलाई आँधी के बतास के...'

दार्जिलिङको हाटझोडा घर भएका नरदेन रुम्बा 'मुड' उत्रनासाथ कागजको चिर्कटोमा लेख्न बसिहाल्थे । अनि शब्द-संगीतका जुझारु चन्दन लोमजेल, मणिकमल क्षेत्री, पुरन गिरी वा अरू कोहीका सामु उनी सुनाइहाल्थे । चन्दनकै संगीतमा नारायण गोपालले गाएको 'मेरा सबै रातहरू मातहरू भए' सँगै माथिको 'यो मन नै जलिसकेपछि' गीत पनि नरदेनले स्वर भर्न दिएका रहेछन् । 'नारायण गोपालले गाउने भैसक्नुभएको थियो तर त्यस्तै केही तालमेल मिलेन,' नरदेनले रोजेका नजिकका संगीतकार लोमजेल कान्तिपुरसँग भन्दै थिए ।


गायिका श्रीमती डेजी बराइलीलाई लिएर पलेंटी गायन गर्न दुई साताअघि काठमाडौं उत्रेका चन्दन नेपाल बन्दको मारमा परेर यतै अडकएर बसेका रहेछन् । 'यो फुर्सदमा नरदेन दाजुकै कुरा गरौं न,' मंगलबार साँझको भेटमा उनी भन्दै थिए, 'भारतीय नेपालीमाझ हरिभक्त कटवाल र अगमसिंह गिरीजत्तिकै जातीय चेतना र प्रभाव नरदेन दाजुमा थियो ।'

नरदेन दार्जिलिङकै स्टेट बैंक अफ इन्डियाका कर्मचारी थिए । होचोहोचो कदमा यी मृदुभाषी सधैं कपाल चिटिक्क कोर्ने रहेछन् । मादक पदार्थ सेवनका अलिक रसिक उनी सन् १९७९ को सुरुवाततिर दार्जिलिङ हस्पिटलमा भर्ना भएका रहेछन्, लिभरसम्बन्धी समस्याले । त्यहीबेला चन्दन त्यहाँ भेट्न गएका रहेछन् । 'चिनजानसँगै गीत-संगीतको कुराले हामी केही नजिकियौं,' उनी भन्दै थिए, 'अनि त्यसपछिका केही वर्षसम्म लगातारजसो आइतबारे छुट्टीमा उहाँको घरमा गीत सुन्न-सुनाउन पुगेको थिएँ ।'

त्यही संगतका कारण चन्दनले नरदेनका ३० भन्दा बढी गीत कम्पोजका लागि पाएका रहेछन् । यी गीतमध्ये बढीजसोमा नारायण गोपाल, मीरा राणा, कुमार सुब्बा, डेजी बराइली, बद्री-दुर्गा खरेल, महेश परियारलगायतले स्वर भरिसकेका रहेछन् । काठमाडौंमा रेडियो नेपालले आयोजना गर्ने आधुनिक गीत प्रतियोगितामा पनि नरदेनको एउटा गीत 'बादलको दरबारमा पहाडको मेला' शब्द र संगीत दुवैतर्फ प्रथम भएको रहेछ । यसमा धनञ्जय थापाको संगीत र सूर्य थुलुङको स्वर छ । काठमाडौं आउँदा भने नरदेनको अलिक बढी दोस्ती दिव्य खालिङसँग रहेछ । चन्दनका अनुसार 'मेरा सबै रातहरू' गीत भने १९९० तिर काठमाडौंमा रेकर्ड भएको थियो । 'तर यो गीतपछि भने म र नरदेन दाजु दुवैले गायक नारायण गोपाललाई भेट्न पाएनौं,' उनले सुनाए ।

घरैमा साई-भजन गाइरहने र हारमुनियमसमेत थोरतिनो बजाउने अनि स्केल, नोटेसन, मेजर-माइनरका ज्ञाता नरदेनकहाँ एकपटक गीत माग्दै गायिका डेजी पुगेकी रहिछन् । यसो गम खाएर उनले तुरुन्तै लेखेर दिएछन्- 'कति बग्यो कति बग्यो, पुलमुनि पानी रेसम...' संयोग के भने यो गीतमा नरदेन आफैं पनि संगीत भर्दै रहेछन् । चन्दनले संगीत भरेर सुनाएपछि उनी अचम्म पर्दै भनेछन्, 'म पनि यही स्केल र स्टाइलमा धुन भर्दै थिएँ ।'

अर्को सन्दर्भ छ, कलाकार जीवन गुरुङसँगको । गुरुङको 'अभिनय' भन्ने भिडियो फिल्मका लागि गीत लेखाइमाग्न उनी नरदेनकहाँ गएका रहेछन् । त्यहाँ कस्तो स्थिति थियो भने हिरोले मन पराएकी उही केटीले आफ्नो बिहेमा आइदिन निम्तो दिएपछिको अन्यमनस्क स्थिति थियो । नरदेनलाई जीवनले यत्ति पृष्ठभूमि सुनाएपछि तुरुन्तै लेखिएको रहेछ-

कस्तो खुसी दियौ तिमीले
म किनकिन दुखी दिएँ
जब बहार आयो तिम्रो यहाँ
म किनकिन सुकी दिएँ

कस्तो यो पर्खाल दियौ तिमीले
म किनकिन ढली दिएँ
कस्तो यो उजेलो दियौ तिमीले
म किनकिन लुकी दिएँ...'

दार्जिलिङमा निकै चलेको 'शुभकामना' नाटक र यताको 'बाँच्न चाहनेहरू' फिल्मलगायतमा उनै नरदेनका गीतहरू छन् । अरुणा लामाले गाएको 'फूललाई सोधें कहाँ गयौ' मा पनि उनैको शब्द छ । 'नरदेन दाजुको छुट्टै नाम थियो, क्रेज थियो,' चन्दन एकोहोरो सम्झँदै थिए, 'तर उहाँ व्यवहारमा अत्यन्त सरल र सामान्य हुनुहुन्थ्यो । मलाई गीत त बनाउनु तर राम्रो शब्द भएको मात्रै छानेर बनाउनु -कम्पोज गनर्ु) है भाइ भन्नुहुन्थ्यो ।' नरदेनका गीतहरूको संकलन 'नरदेन रुम्बाका कृतिहरू' प्रकाशित छ ।

नरदेनका श्रीमती सावित्री र छोरा अश्वत भने अहिले दार्जिलिङमै छन् । यी 'भर्सटाइल' गीतकारले दार्जिलिङको गोर्खाल्यान्ड मुभमेन्टलाई धेरै नजिकबाट बोध गरेका रहेछन् । सायद त्यो मुभमेन्टमा परेर उनको परिवार समेत छिन्नभिन्न भएको पो थियो कि ? 'सन् १९८२ तिरको कुरा हो, एउटा भेटमा 'लोकधुनमा आधारित एउटा काम गरौं न भाइ' भन्दै नरदेनले 'अन द स्पट ट्युनिङ' का लागि आग्रह गरेछन् । अनि गीतको स्थायी लेखिसकेर उनले सुनाएछन्-

'कसैले सोधे
कुन हो तिम्रो गाउँ
म भन्छु-
गराँस फुल्ने गाउँ छ सानो
दुई गाँस जुट्ने ठाउँ छ सानो...'

त्यसपछि निकै भावुक बनेका उनले सरासर शब्द टिपाउँदै गएछन् । र, सामुमा बसेका अर्का गीतकार पुरन गिरीले त्यो टिप्दै गएछन् । त्यसबेलाको 'अन द स्पट' सृजनालाई गीतको केही अंश काँटछाँटसहित अहिले गायक अमृत गुरुङले गाएर उनको पछिल्लो एलबम 'मेरो देश' मा समेटेका छन् । चन्दनका बुझाइमा यो गीत 'सायद नरदेनको आफ्नै कथा पनि हुन सक्छ ।' द्वन्द्व अथवा राजनीतिक संक्रमणका बेला घर-परिवारबाट बेपत्ता भएका बाजे, बाबु, बज्यै, आमा, बहिनी, दिदी, भाइको यो कथा अहिले पनि यताको नेपाली समाजमा मिल्दो छ । सन् १९९२ मा ५० वर्ष उमेर पनि नपुग्दै यो धर्ती छाडेका नरदेनको त्यो 'दर्दभरे' गीत दार्जिलिङका केही पाखाबस्तीमा चन्दन स्वयंले पनि गाएका रहेछन् । तर अहिले नेपथ्यका गायक अमृतले यसलाई अझ व्यापक बनाएका छन् । 'क्यान्टटा' बन्न

सक्ने यो लामो गीतको 'ओरिजिनल' शब्दमा रहेछ-

'पूर्व र पश्चिम फाँटभरि नै
नदीदेखि सागरसम्म
छाती तोडियो हाड फोरियो
रातो रगतको रेखा कोरियो
सिमाना तर भएन तिम्रो
नाम्लोको डाम गएन तिम्रो
भाग्यले केही सहेन तिम्रो
के बोली माग्छौ ? के चोली माग्छौ ?
आस खोज्दै के झोली माग्छौ ?
माटो उठाऊ निधारअघि
इतिहासको बेग्लै लहर हेर...।'

http://www.ekantipur.com/kantipur/news/news-detail.php?news_id=216519